ยาเป๊ป คือ ยาต้านไวรัสที่ใช้ลดโอกาสในการติดเชื้อเอชไอวี หลังจากมีความเสี่ยงหรือสำหรับผู้ที่คาดว่าได้รับเชื้อ ซึ่งยาเป๊ปนี้จะต้องทานทันที ภายใน 72 ชั่วโมงหรือ 3 วัน นับจากเวลาที่เสี่ยง
PEP ย่อมาจาก Post Exposure Prophylaxis เป็นยาต้านไวรัสเอชไอวีที่ช่วยป้องกันการแพร่กระจายของเชื้อ ใช้สำหรับผู้ที่มีความเสี่ยง ได้แก่
- การมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ปลอดภัยและไม่ได้ป้องกัน
- เกิดอุบัติเหตุที่ไม่คาดคิดระหว่างมีเพศสัมพันธ์ เช่น ถุงยางอนามัยหลุดหรือฉีกขาด
- ถูกล่วงละเมิดทางเพศ
- ใช้เข็มฉีดยาร่วมกับผู้อื่น
- เจ้าหน้าที่สถานพยาบาลที่ถูกเข็มทิ่มหรือสัมผัสเลือดของผู้ป่วยที่มีเชื้อ
ผู้ที่รับประทานยาเป๊ป จะต้องทานต่อเนื่องไปประมาณ 28 วัน และจะต้องทานให้ตรงต่อเวลาอย่างเคร่งครัด เพื่อให้ประสิทธิภาพของยาต้านไวรัสทำหน้าที่ได้สูงสุด เพราะถึงแม้ยาเป๊ปจะช่วยลดโอกาสเสี่ยงต่อเชื้อเอชไอวี สำหรับกรณีฉุกเฉิน แต่ก็ไม่อาจรับประกันได้เต็มร้อย ว่าคุณจะปลอดภัยจากเชื้อ เพราะฉะนั้น หากรับประทานยาจนหมดแล้ว ควรไปตามแพทย์นัด เพื่อตรวจเลือดอีกครั้ง เป็นการยืนยันผลเลือดซ้ำ
จะทานยาเป๊ปต้องทำอย่างไรบ้าง ?
ติดต่อสถานพยาบาล โรงพยาบาลหรือศูนย์บริการใกล้บ้าน เพื่อเข้ารับคำปรึกษา ประเมินความเสี่ยงต่อเชื้อเอชไอวี และทำการตรวจเลือดก่อนรับประทานยาเป๊ป พร้อมทั้งรับคำแนะนำในการใช้ยาที่ถูกต้องจากเจ้าหน้าที่ เพราะยาเป๊ปจะใช้สำหรับคนที่ยังไม่ได้ติดเชื้อเอชไอวีเท่านั้น
ผลข้างเคียงของยาเป๊ป
ยาเป๊ป อาจมีผลข้างเคียงเล็กน้อยได้ในระหว่างที่เริ่มรับประทานยา เช่น มีอาการอ่อนเพลีย ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย เป็นต้น โดยอาการเหล่านี้จะไม่เกิดขึ้นกับทุกคน หรือมีระยะเวลาของผลข้างเคียงไม่นานก็จะหายไปได้เอง แต่หากมีอาการอื่นๆ หรือเป็นหนักไม่หายหลายวัน ให้รีบกลับไปพบแพทย์ เพื่อเข้ารับการรักษาทันที
ข้อควรรู้เกี่ยวกับยาเป๊ป
1. ยาเป๊ป (PEP) ต่างจากยาเพร็พ (PrEP) หรือไม่ ?
ตอบ ยาสองชนิดนี้ใช้ต่างสาเหตุกัน ยาเป๊ป เป็นยาฉุกเฉินหลังจากมีความเสี่ยงที่ต้องรับประทานภายใน 72 ชั่วโมงและต่อเนื่องไปนานกว่า 28 วัน แต่ยาเพร็พ เป็นยาที่ช่วยป้องกันเชื้อเอชไอวีก่อนมีความเสี่ยง ที่ต้องรับประทานต่อเนื่องทุกวัน เป็นเวลามากกว่าหนึ่งสัปดาห์ จึงจะมีประสิทธิภาพในการป้องกัน และควรใช้ร่วมกับการป้องกันอื่นๆ ด้วย
2. ลืมทานยาเป๊ปต้องทำอย่างไร ?
ตอบ หากคุณลืมรับประทานยาเป๊ป แนะนำให้รีบทานทันทีเมื่อนึกขึ้นได้ในวันนั้น แต่หากล่วงเวลานานกว่า 24 ชั่วโมง อาจส่งผลต่อประสิทธิภาพในการป้องกันเชื้อเอชไอวี ทั้งนี้ควรปรึกษาแพทย์และไม่ควรเพิ่มขนาดยาเอง หรือหยุดยาเองโดยเด็ดขาด
3. ทานยาเป๊ปหมดแล้ว ไม่ต้องไปตรวจเลือดได้ไหม ?
ตอบ ยาเป๊ป มีประสิทธิภาพในการป้องกันเชื้อเอชไอวีไม่ถึง 100% หากคุณทานยาครบตามที่แพทย์สั่งแล้ว แนะนำให้กลับไปตรวจเลือดเพื่อยืนยันผลที่แน่นอน
4. ทานยาเป๊ปอยู่ มีเพศสัมพันธ์ได้หรือไม่ ?
ตอบ มีได้ตามปกติ แต่ควรมีการป้องกันเชื้อเอชไอวีด้วยถุงยางอนามัยเพิ่มด้วย
5. ต้องทานยาเป๊ปเป็นระยะเวลานานเท่าใด ?
ตอบ การรับประทานยาเป็ป จะต้องทานอย่างต่อเนื่องเป็นเวลาอย่างน้อย 28 วัน โดยแพทย์หรือเจ้าหน้าที่สถานพยาบาลจะให้คำแนะนำก่อนที่จะได้รับยา และมีการนัดให้มาหลังจากนั้นอีกครั้งทำการตรวจหาเชื้อเอชไอวี
ความแตกต่างของยาเป๊ป PEP และยาเพร็พ PrEP
| PREP | PEP |
|---|---|
| ยาต้านเชื้อไวรัสก่อนการสัมผัสเชื้อ | ยาต้านเชื้อไวรัสหลังการสัมผัสเชื้อ |
| ยับยั้งไม่ให้เกิดการแบ่งตัวของไวรัสในร่างกาย | สร้างระบบภูมิคุ้มกันป้องกันไวรัส ก่อนเชื้อจะแพร่ในร่างกาย |
| กินเฉพาะก่อนที่จะมีพฤติกรรมเสี่ยง | ใช้ในกรณีฉุกเฉิน ภายใน 72 ชั่วโมงหลังการสัมผัสกับเชื้อ |
| รับประกินทุกวัน วันละ 1 เม็ด | รับประกินวันละ 1 ครั้ง ต่อเนื่อง 28 วัน |
| เหมาะกับผู้ที่มีความเสี่ยงต่อการได้รับเชื้อเอชไอวี | เหมาะกับผู้ที่เพิ่งผ่านความเสี่ยงติดเชื้อ |
ยาเป๊ป PEP สามารถป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีได้กี่เปอร์เซ็นต์
PEP มีความสามารถในการป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีได้กว่า 80% หากได้รับยาอย่างทันท่วงทีหรือภายในระยะเวลาไม่เกิน 72 ชั่วโมง หากได้รับยาเร็วเท่าไหร่ ยาจะยิ่งมีประสิทธิภาพต่อร่างกายมากเท่านั้น และที่สำคัญขึ้นอยู่กับสภาพร่างกายของผู้รับยาด้วยเช่นกัน
ยาเป๊ป เป็นยาฉุกเฉินหลังเสี่ยง ในกรณีที่ไม่คาดคิดเท่านั้น ไม่ควรนำมาใช้ในการป้องกันเชื้อเอชไอวีจำเพาะเจาะจงก่อนที่จะมีเพศสัมพันธ์หรือหลังมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ปลอดภัยทุกครั้ง เพราะอาจจะส่งผลต่อโอกาสในการติดเชื้อเพิ่ม และยังมีผลเสียต่อร่างกายของผู้ที่ทานยาเป๊ปด้วย อีกทั้งยาเป๊ปยังไม่สามารถป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์อื่นๆ เช่น ซิฟิลิส เริม หนองใน ฯลฯ จึงแนะนำให้ใช้ถุงยางอนามัยทุกครั้ง เพื่อเพิ่มประสิทธิภาพในการป้องกันโรค